27 სექტემბერს, კავკასიაში, კიდევ ერთი ფართომასშტაბიანი შეიარაღებული დაპირისპირება დაიწყო, რომელსაც მსოფლიო დღეს ყარაბაღის მეორე ომის სახელით იცნობს.
აზერბაიჯანსა და სომხეთს შორის 44 დღიანი შეტაკებების შემდეგ, 10 ნოემბრის შუაღამისას ყარაბაღის მორიგი ომი დასრულდა.
რუსეთის, აზერბაიჯანის და სომხეთის პირველი პირების მიერ ხელმოწერილი სამმხრივი შეთანხმების თანახმად, ცეცხლი შეწყდა, დღემდე აქტიურად განიხილება თუ ვინ გაიმარჯვა და ვინ დამარცხდა ყარაბაღის მეორე ომში. რაც შეეხება უშუალოდ ბრძოლაში მონაწილე მხარეებს, ცალსახაა, რომ ომში წაგებული სომხეთია.2020-11-10რა გავლენა ექნება საქართველოზე ყარაბაღის შეთანხმებას
10 ნოემბრის შეთანხმება სომხეთისთვის, პრაქტიკულად კაპიტულაცია აღმოჩნდა. მან დაკარგა იმ ტერიტორიების უმეტესობა, რომლებსაც პირველი ომის (1990-1994) შემდგომ აკონტროლებდა.
გამარჯვებულებზე ლაპარაკი კი უფრო რთულია. ერთი შეხედვით ომში აზერბაიჯანმა გაიმარჯვა. მან კონტროლი 7 რაიონსა და ქალაქ შუშაზე აღადგინა.
თუმცა, 10 ნოემბრის შეთანხმებამდე ერთი დღით ადრე, აზერბაიჯანს შუშა უკვე დაკავებული ჰქონდა და სულ რამდენიმე კილომეტრი რჩებოდა სტეფანაკერტამდე. აზერბაიჯანის სამხედრო უპირატესობა ეჭვებს არავის უჩენდა. ომი გარკვეული პერიოდით შეიძლება გაგრძელებულიყო, მაგრამ აზერბაიჯანს უჩნდებოდა ისტორიული შანსი – მთიანი ყარაბაღი მთლიანად დაეკავებინა.
როგორც ვნახეთ, ეს არ მოხდა. შესაბამისად ჩნდება კითხვები: ვინ ან რამ გადააფიქრებინა ილჰამ ალიევს ამის გაკეთება ?! არსებობდა თუ არა აზერბაიჯანისთვის წინასწარ გავლებული ე.წ წითელი ხაზი ?! – ამ მომენტისთვის ეს გაურკვეველია…
ფაქტი კი ისაა, რომ სომხეთი კატასტროფას და ყარაბაღის სრულად დაკარგვას გადაურჩა. პუტინმა სომხეთი მიატოვა და შემდეგ გადაარჩინა.
ასეა თუ ისე, აზერბაიჯანი ყარაბაღის მეორე ომის უპირობო ტრიუმფატორია. ამასთან, იმის გარდა, რომ აზერბაიჯანმა დაიბრუნა 7 რაიონი და ქალაქი შუშა, სომხეთის გავლით, თავის ექსკლავთან, ნახჭევანთან სატრანსპორტო კორიდორი მიიღო (ნახჭევანს პირდაპირი საზღვარი აქვს თურქეთთან), რომელის უსაფრთხოებასაც რუსული ძალები გააკონტროლებენ.
რუსეთი – მოგებული თუ წაგებული?
როდესაც 10 ნოემბრის შეთანხმება დაიდო (რომელშიც მედიატორის როლი რუსეთმა შეასრულა), აღმოჩნდა, რომ რუსეთი რეგიონში კიდევ უფრო მასშტაბურად იქნება წარმოდგენილი.
სწორედ ამ მოცემულობიდან გამომდინარე ექსპერტების დიდი ნაწილი თანხმდება, რომ რუსეთი ამ ომის კიდევ ერთი გამარჯვებულია.
მთავარი არგუმენტები:
რუსეთმა აზერბაიჯანში მშვიდობისმყოფელთა კონტიგენტი განათავსა. აზერბაიჯანი რეგიონში ერთადერთ ქვეყნად რჩებოდა, რომელშიც რუსული შეიარაღებული კონტიგენტი წარმოდგენილი არ იყო. ამით რუსეთმა სამხრეთ კავკასიაში კიდევ ერთი სამხედრო პლაცდარმი შეიქმნა.
სომხეთისა და ყარაბაღის დარჩენილი ნაწილის დამაკავშირებელ კორიდორს, ასევე აზერბაიჯანისა და მისი ექსკლავის, ნახჭევანის დამაკავშირებელ კორიდორს რუსეთის უსაფრთხოების ფედერალური სამსახურის შეიარაღებული ძალები გააკონტროლებენ.
ექსპერტების აზრით, ეს მოცემულობა, რუსეთის მხრიდან როგორც აზერბაიჯანზე ასევე სომხეთზე ზემოქმედების შესაძლებლობებს ზრდის. ასევე, სომხეთის რუსეთზე დამოკიდებულება, რომელიც 2018 წელს ხავერდოვანი რევოლუციით ხელისუფლებაში ფაშინიანის მოსვლის შემდეგ შემცირებული იყო – კიდევ უფრო გაიზრდება. ამასთან, რუსეთმა ფაშინიანის ხელისუფლების დასავლური ამბიციები შეკვეცა და მისი პოლიტიკური მომავალი ეჭვქვეშ დააყენა.
შეიძლება ითქვას, რომ რუსეთმა რეგიონში კონტროლის მექანიზმები განიმტკიცა.
კონფლიქტები, რომლებშიც რუსი შეიარაღებული ძალები მშვიდობისმყოფლის მანდატით ჩნდებიან, პრაქტიკულად არასდროს მოგვარებულა.
არსებობს მეორე მოსაზრებაც, რომლის მიხედვითაც რეგიონში რუსული ინტერესები შესუსტდა.
თურქეთის რბილი თუ ხისტი ძალა
ყარაბაღის მეორე ომის გეოპოლიტიკური შედეგები არა მხოლოდ სომხეთისთვის, არამედ, რუსეთისთვისაც დამღუპველია. რუსული საგარეო პოლიტიკის კარგად შეფუთული ტრიუმფის მიღმა – სამშვიდობო ძალების რეგიონში შეყვანა – მალე ნათელი გახდება რეალური სურათი – სამხრეთ კავკასიაში მოსკოვის გავლენა მკვეთრად შემცირდა. თურქეთის პრესტიჟი კი პირიქით, მნიშვნელოვნად გაიზარდა. ასე ეხმაურება რუსული გამოცემა “ვედომოსტი” ყარაბაღის ომის შედეგებს.2020-11-10ყარაბაღის შეთანხმება: რეგიონში კრემლის გავლენა ძლიერდება – საფრთხე საქართველოსთვის
მსგავსი შეფასებები არა მხოლოდ რუსეთში, არამედ მის ფარგლებს გარეთაც მრავლად კეთდება. ექსპერტების დიდი ნაწილი მიიჩნევს, რომ პოსტსაბჭოთა სივრცესა და განსაკუთრებით კავკასიაში, რომელსაც რუსეთი, საკუთარი ექსკლუზიური გავლენის ზონად მიიჩნევს და თვლის, რომ ერთპიროვნულად უნდა წყვეტდეს სხვადასხვა კონფლიქტებსა თუ საკითხებს, რეგიონში უპირობო ლიდერის როლის დათმობა და ახალი მოთამაშის შემოყვანა და მისი ლეგიტიმაცია მოუხდა.
საყურადღებოა, რომ ახალი მოთამაშე თურქეთია, ქვეყანა, რომელთანაც ისტორიულად რუსეთს მსუბუქად, რო ვთქვათ გადასარევი ურთიერთობები არ აქვს.
ექსპერტებისა და პოლიტოლოგების თქმით, არსებობს სანდო ინფორმაცია, რომ პუტინის მედიაციით მიღწეული 10 ნოემბრის შეთანხმება, რუსეთმა პირველ რიგში თურქეთის ლიდერს, ერდოღანს შეუთანხმა. ნამდვილად ასეა თუ არა, ეს სხვა საკითხია, თავად ამ სახის ინფორმაცია იმსახურებს ყურადღებას. ფაქტია, რომ თურქეთმა რეგიონში დამოუკიდებელ რეგიონალურ მოთამაშედ წარმოაჩინა თავი, და ამით არა მხოლოდ რუსეთს, არამედ დასავლელ პარტნიორებსაც “(განსაკუთრებით ამერიკას) უჩვენა თავისი შესაძლებლობები და ძალა.
პრეზიდენტმა ერდოღანმა მოძმე აზერბაიჯანსა და ილჰამ ალიევის კონფლიქტის პირველივე დღიდან მხარი ღიად დაუჭირა, რაც არა მხოლოდ პოლიტიკურ, არამედ, თანამედროვე სამხედრო ტექნოლოგიებით დახმარებაშიც გამოიხატა, რამაც საბოლოოდ ომის ბედი გადაწყვიტა კიდეც.
რა მიიღო თურქეთმა:
გარდა იმისა, რომ თურქეთმა რეგიონში ძლიერ, დამოუკიდებელ მოთამაშედ წარმოაჩინა თავი, მან ასევე მიიღო კონფლიქტის მონიტორინგის ცენტრში მონაწილეობის საშუალება. ზუსტად რა სახით, როდის და სად, ჯერჯერობით გაურკვეველია. ამით თურქეთს უშუალოდ აზერბაიჯანის ტერიტორიაზე შეიარაღებული კონტიგენტით წარმოდგენის შესაძლებლობა მიეცა.
შანსი, ნახჭევანის კორიდორის გავლით, კასპიის ზღვაზე, შემდეგ კი შუა აზიაში თურქულენოვან სამყაროში თავისი გავლენები განამტკიცოს.
წაგებული დასავლეთი
ეუთოს მინსკის ჯგუფმა (თანათავმჯდომარეები: რუსეთის, საფრანგეთი, აშშ), რომელიც კონფლიქტის მოგვარებაში ძირითადი საერთაშორისო ფორმატი იყო, თავისი როლი პრაქტიკულად ვერ შეასრულა და ამით მისი სიცოცხლისუნარიანობა დასრულებულად შეიძლება ჩაითვალოს.2020-11-10რა გააფორმა პუტინმა ალიევ-ფაშინიანის ხელმოწერით: ყველაფერი, რაც შეთანხმების შემდეგ, სომხეთსა და აზერბაიჯანში ხდება
საინტერესოა, რომ კონფლიქტის დაწყება, მსოფლიოში კოვიდპანდემიისა და აშშ-ის არჩევნებს დაემთხვა, რამაც დასავლეთის ჩართულობა კიდევ უფრო შეზღუდა. საფრანგეთის პრეზიდენტის, ემანუელა მაკრონისა და აშშ-ის სამშვიდობო ინიციატივის გარდა (ოქტომბრის ბოლოს აზერბაიჯანის და სომხეთის საგარეო საქმეთა მინისტრები იმყოფებოდნენ ვაშინგტონში და ხელი მოაწერეს ერთობლივ დეკლარაციას ცეცხლის შეწყვეტის შესახებ, რაც მეორე დღესვე დაირღვა) დასავლეთის სხვა ქმედითი ნაბიჯები და რეაქციები არ მოჰყოლია.
შესაბამისად სამხრეთ კავკასიაში დასავლეთის გავლენა შესუსტდა. სომხეთი, რომელზეც მათი მხრიდან, გარკვეული ფსონები კეთდებოდა და ფაშინიანის ხარჯზე დემოკრატიული ინსტიტუტების გაძლიერების შანსები გაჩნდა, ფაქტობრივად ისევ რუსეთის ხელში აღმოჩნდა.
ნატოს წევრი თურქეთი, კი ამ შემთხვევაში სრულად დამოუკიდებლად და მოკავშირეებთან პოზიციების შეჯერების გარეშე მოქმედებდა. იმ გართულებების ფონზე, რაც თურქეთს აქვს ნატოელ მოკავშირეებთან, ამ ეტაპზე ის (თურქეთი) სამხრეთ კავკასიაში დასავლეთის წარმომადგენელი ვერ იქნება.
ყარაბაღის მეორე ომი ფაქტობრივად დასავლეთის ჩარევის გარეშე დასრულდა.
“დასავლეთი ყარაბაღის კონფლიქტის მოგვარების პროცესიდან გააძევეს, საკითხი მის გარეშე გადაწყდა” – ასე შეაფასა დასავლეთის როლი რუსმა ჟურნალისტმა და პუბლიცისტმა მაქსიმ შევჩენკომ. მისი თქმით დასავლეთმა კავკასიაში დიდი მარცხი განიცადა.
დამარცხებულთა რიგებში შეიძლება მოვიაზროთ ირანიც, რომელსაც რუსეთთან და თურქეთთან ერთად რეგიონში საუკუნოვანი ინტერესები აქვს, თუმცა ამ შემთხვევაში შიდა დაძაბული პოლიტიკური ვითარებიდან გამომდინარე იზოლირებული აღმოჩნდა.
საქართველოსთვის … ?
საქართველოსთვის ბრძოლა ყველაზე აქტუალური გახდება -ომის დასრულების შემდეგ, წერდნენ როგორც რუსული, ასევე ევროპული და ამერიკული გამოცემები.
საქართველოსთვის ბრძოლა დიდი ხანია მიმდინარეობს, მაგრამ როგორც ჩანს ეს ბრძოლა გადამწყვეტ ფაზაშია შესული. თუ ამერიკასა და ევროპას სამხრეთ კავკასიაში გავლენების შენარჩუნება სურს, ახალი გეოპოლიტიკური რეალობის გათვალისწინებით, ერთადერთი გზა პროდასავლურ საქართველოზე გადის, რაც დასავლეთისთვის ჩართულობის გაზრდის სიგნალად უნდა იქცეს.
მიუხედავად, იმისა, რომ ყარაბაღის მეორე ომის შემდეგ რეგიონში რუსეთის გავლენების გაზრდა-შემცირებაზე ექსპერტებისა და პოლიტოლოგების აზრი გაიყო, რუსული შეიარაღებული ძალების წარმომადგენლობა მაინც გაიზარდა და გამოჩნდა იქ, სადაც აქამდე არ ყოფილა.
ყველა ის ქვეყანა, ვისაც სამხრეთ კავკასიაში ინტერესები გააჩნია, გააქტიურებულია, მათ შორის საქართველოს მიმართულებითაც. გამოჩნდნენ ახალი მოთამაშეები, ძალთა ბალანსი იცვლება. საერთო ჯამში, ახალი სტატუს კვოს პირობებში, ჩვენი ქვეყნისთვის რისკებთან ერთად ახალ შესაძლებლობები ჩნდება. ამ ყველაფრის გათვალისწინებით, სტრატეგიულ ცვლილებებზე ლაპარაკი ჯერ ნაადრევია, თუმცა მოქმედების, მოქნილი და აქტიური პოლიტიკის დრო და სივრცე ნამდვილად გაჩნდა.
